1) بلوغ
بلوغ سنی آن است که پسران،پانزده سال را تمام کرده، به سن 16 سالگی وارد شوند و دختران 9 سال را به پایان رسانده، ده ساله شوند. البته ممکن است قبل از این سن نیز کسی به تکلیف برسد(رجوع کنید که مسئله 2252 رساله حضرت امام،قدس سرّه)
با این بلوغ تکلیفی، انجام همه واجبات دینی و پرهیز از محرّمات، بر انسان لازم است و در صورت تخلّف، گناه کرده و مورد مواخذه الهی قرار می گیرد.
غیر از این بلوغ، بلوغهای دیگری هم هست. همچون:
«بلوغ سیاسی» در مسائل اجتماعی و آگاهی های سیاسی و شناخت جامعه و روابط حکومتی و...
«بلوغ اقتصادی»، که رسیدن به مرحله ای از رشد است که انسان بتواند در اموال خود، عاقلانه و بر اساس مصلحت خود، دخل و تصّرف کند و قدرت بر حفظ اموال خود باشد.
«بلوغ ازدواج»، آنست که دختر و پسر، غیر از سن و سال، توانایی اداره زندگی و پذیرش مسئولیت ازدواج و تشکیل خانواده را داشته باشد.
گرچه بلوغ، شرط تکلیف است، ولی پیش از رسیدن به سن تکلیف هم، هم نوجوانان وظیفه دارند با عادت دادن خود به انجام وظایف و دوری از گناهان، آماده ورود به مرحله تکلیف شوند، هم اولیاء آنان موظفند به نحوی آنان را تربیت کنند و به نماز و عبادت عادت و پرهیز از معاصی خو بدهند، که هنگام تکلیف، مشکلی از نظر شناخت وظیفه و آگاهی به مسائل و مبانی دینی واجرای دستورات خدا نداشته باشند.
2) قدرت
تکلیف، تابع توان است. خدای دادگر، از هیچ کس عملی فوق توان او نخواسته است و اگر کسی نسبت به انجام کاری ناتوان باشد، تکلیفی هم ندارد. خداوند در قرآن می فرماید
«لایُکَلِّفُ الله نَفساً اِلّا وُسعَها»(1) خداوند هیچکس را جز در حد توان او تکلیف نمی دهد.
3)اختیار
شرط دیگر تکلیف، اختیار است. اگر فشار و اجبار، مانع انجام وظیفه شد، در شرایط اضطرار و ناچاری، انسان مکلّف نیست و ترک تکلیف هم کیفر ندارد، مثل آنکه طاغوتی مانع رفتن انسان به حج شود، یا ظالمی انسان را به زور، به اتکاب گناهی وادار کند، البته نه هر گناهی مثلاً قتل و...
4) عقل
عقل، سبب برتری انسان بر حیوان وشرط تکلیف و پشتوانه معرفت و عمل اوست. کیفر و پاداش انسان نیز بستگی به آن دارد. کسی که دیوانه و سفیه باشد، از محدوده تکلیف بیرون است. بنابه اهمیت این گوهر پر بها در وجود انسان و زندگی او، خداوند هر چه را هم که به عقل و کارایی او لطمه بزند حرام ساخته. مانند شراب. و به آنچه موجب کمال و شکوفایی آن شود، دستور داده است، همچون دانش آموختن، مشورت کردن، مسافرت و کسب تجربه و...
منبع: کتاب راز نماز (برای نوجوانان)، نوشته: محسن قرائتی
1-بقره، آیه 286
